[Nettime-nl] 7th Space & Arts workshop

[Ine Poppe <i.poppe@chello.nl>]

Op verzoek:
NRC-Handelsblad CS vrijdag 4 juni 2004, Ine Poppe

Ruimte kunst

Twee balletdansers zeilen door een windstille cabine. Een man in maillot 
beweegt moeiteloos een ballerina als een ronddraaiende secondewijzer door 
de lucht. Ze zweeft op haar hoofd, haar benen elegant omhoog. Ik kijk naar 
een dans in gewichtsloosheid van de Franse choreografe Kitsou Dubois.
Ruimtevaart-experimenten zijn niet meer alleen het domein van 
wetenschappers en kosmonauten. Zo gaf de Sloveense theaterregisseur Dragan 
Zivadinov een voorstelling aan boord van een Russisch toestel in 
paraboolvlucht in 1999. Op film ziet het er eigenaardig uit: vastgegespt 
publiek, gehelmd met koptelefoon om hen heen ronddwarrelende acteurs.
De innige wens om ook eens in gewichtsloze toestand te verkeren ontkiemt in 
mij tijdens de Space-Art Workshop in het Europese Ruimtevaart Centrum in 
Noordwijk (ESA ESTEC, European Space Research and Technology Centre). Daar 
zie ik filmpjes van kunstenaars in zero-gravity (zwaartekracht 0). Een 
fakir, compleet met tulband en baard, stijgt op op een vliegend tapijt. Wat 
me doet schaterlachen is een werk van kunstenaar Frank Pietronigro, die in 
gewichtsloze toestand een schilderij maakt. Zijn schilder-performance vindt 
plaats in een tent van doorzichtig plastic. De zwevende artiest heeft 
moeite om het grote tekenvel te bevestigen. In de vorm van dikke keutels 
komt de verf uit de tubes of nou ja… slagroomspuiten. Vliegende drollen in 
diverse kleuren en dan nog schilderen!
Nog een filmpje. Het kunstwerk Cosmic Dancer van kunstenaar Arthur Woods, 
een van de weinige kunstwerken die echt in de kosmos zijn geweest. Je ziet 
een astronaut aan boord van het MIR ruimtestation - voor hem zweeft een 
kunstwerk dat bestaat uit 3 losse driehoekige vormen, die in elkaar haken. 
In gewichtsloze toestand lijkt het sculptuur op een kwal onder water. 
Cosmic Danser is licht, lijkt te leven.

Maanden eerder had ik op mailinglijsten al oproepen gezien. Wetenschappers, 
journalisten, curatoren, filosofen en kunstenaars konden voorstellen 
insturen voor de 7th Space & Arts Workhop "Space: Science, Technology and 
the Arts". Meer dan honderd kunstenaars wereldwijd stuurden concepten in en 
uiteindelijk werden er 25 geselecteerd.
De bijeenkomst wordt georganiseerd door de Internationale Academie voor 
Astonauten (IAA), het Franse tijdschrift Leonardo dat over kunst, 
wetenschap en technologie gaat- en de Europese Space Agency (ESA). Door de 
jaren heen zijn er vaker workshops geweest over ruimte kunst. Dit keer, 
legt Arthur Woods uit, wilde de organisatie 'het klein houden' en er echt 
een workshop van maken waarin men elkaar wat beter leert kennen. Tijdens de 
drie dagen in Noordwijk moet elke deelnemer een presentatie houden. Publiek 
noch pers wordt toegelaten, zelfs de BBC en deze krant niet.

Na veel moeite piep ik de tweede dag binnen als assistent van een bevriende 
kunstenaar, Graham Smith. Zijn voorstel, behelst een project dat al 
jarenlang in ontwikkeling is stel je een ronde bioskoop voor, of een 
planetarium op zijn kop gevuld met water. In Canada heeft Smith een keer 
een proefopstelling gemaakt. Onder water is het stil, omringd door de 
projectie, kun je als zwemmer in gewichtloze toestand iets van het heelal 
ervaren. Een oefenruimte voor astronauten, de gewone bezoeker wordt 
space-toerist. Tijdens zijn verhaal toont Smith een afgeslankte versie van 
het plan: ook een plat vlak zou als projectiescherm onder water kunnen dienen.
Daarin is Ir. Alexander van Dijk, de enige Nederlander die aan de 
conferentie deelneemt, geinteresseerd. Hij werkt bij het Nederlandse 
ruimtevaartbedrijf Delta-Utec SRC in Leiden en neemt deel aan deze 
conferentie met een filmplan. Film- en videomateriaal uit de ruimte krijgen 
we hier alleen maar te zien in korte clips. Nooit een langere reeks 
beelden, nooit de gehele aarde. Op een afstand van 300 tot 400 km cirkel je 
in 90 minuten onze aardbol rond. Precies speelfilmlengte. Dertig minuten 
zullen zwart zijn, in verband met het verschil tussen dag en nacht. 
Beloning is dat je de zon zult op zien komen. Minutenlang zullen er alleen 
maar zee en wolken langs schuiven.
Als van Dijk zijn plan presenteert aan kunstenaars en wetenschappers, wordt 
in kaart gebracht wat er al bestaat aan videomateriaal in de archieven van 
NASA, ESA. Er wordt er gediscussieerd wat voor geluid bij deze beelden zou 
passen. Van Dijk heeft vaker met kunstenaars gewerkt. Zo hielp hij Debra 
Solomon met Artist Austronaut. Een project bestaande uit een 
holodeck-installatie waarin performances plaatsvonden, ruimtevaart 
fantasieën voor publiek.

Ik ben nooit eerder in het onderzoekscentrum ESTEC in Noordwijk geweest en 
dat alleen al is een belevenis. Dagen van tevoren moest er een kopie van 
mijn paspoort gefaxt. Het complex is zwaar beveiligd, er is een golfbaan 
ommuurd door prikkeldraad en het ruikt naar duinen en zee. Het hoofdgebouw 
ontworpen door Aldo van Eyck ziet er vervallen uit: het heeft de vorm van 
een bijenkorf, hoekige cellen met hout betimmerd, aangetast door de zoute 
zeelucht. Eenmaal binnen herken ik de conferentieruimte van televisie. De 
zaal herinnert aan ruimtevaartfilms uit de 70-er jaren: hoog plafond, ovale 
tafel, hout. Wij zitten in een zaal genaamd Einstein.
Er is geprobeerd om een zo breed mogelijk spectrum van ruimte kunst samen 
te stellen. In een sessie over Dans en Beweging op de eerste dag, die ik 
dus gemist heb, spraken een aantal Japanners en Fransen over onderzoek naar 
nieuwe dansvormen in gewichtsloosheid. In de sessie Ruimte en Geluid tonen 
verschillende kunstenaars en muzikanten hun projecten. Zo is er een 
voorstel genaamd Radio Astronomy van de mooie zwartharige kunstenares Honor 
Harger, waarbij luisteraars wereldwijd audio-output ontvangen via 
radiotelescopen op het web of op FM. Bijvoorbeeld: straling van de zon, 
activiteiten van pulsars of quasars of andere astronomische fenomenen. Een 
versie van dit werk werd tentoongesteld in Parijs in het Europese Museum 
voor Fotografie, deze installatie won de Leonardo Art Award. Honor Hagar 
schrijft in haar weblog: ,,Het WCC Radio Observatorium is de enige 
organisatie die we tot nu toe hebben kunnen vinden die Real Time 
ruimte-audio uitzendt. We luisterden ongeveer 20 minuten en vonden uit dat 
hun opnames van signalen rond Jupiter opvallend hetzelfde waren als de 
opnames die wij verleden jaar hadden gemaakt bij VIRAC. Het zou natuurlijk 
kunnen dat we gewoon luisterden naar 'kosmische ruis', maar in ieder geval 
was het ontzettend opwindend."

Ook de conferentie is opwindend en prikkelt mijn fantasie. Hoe zouden 
lijken bijvoorbeeld vergaan in de ruimte, daar is vast onderzoek naar 
gedaan. Er is geen tijd om het te vragen het te vragen. Het tempo waarin de 
verschillende sprekers elkaar afwisselen is hoog en na elke sessie zijn er 
discussies. Om nog wat onderwerpen te noemen Ruimte & Nieuwe Media; Ruimte, 
Kunst, Wetenschap en Techniek; Ruimte Architectuur en Psychologie; 
Organisaties en Space Art Networks..
De sprekers zijn niet de eerste de besten. Tijdens de lunch zit ik 
tegenover een veteraan, ruimtevaartprofessor en -technicus van 
interplanetaire robotica, Ir. R.C. Parkinson. Zijn team heeft onder andere 
robots voor Mars ontworpen. Ik raak in een gesprek verzeild dat Parkinson 
heeft met een Oostenrijkse kunstenaar. De ruimtevaartprofessor vraagt met 
ondeugende glimoogjes of ik denk dat bewustzijn plaatsgebonden is. Ik denk 
het niet, maar voeg er laf aan toe dat we eerst de term 'bewustzijn' moeten 
definiëren. Om het goed te maken werp ik op dat het Internet heeft 
aangetoond dat je in meerdere virtuele ruimten tegelijkertijd aanwezig kunt 
zijn en meerdere conversaties kunt voeren. Bob Parkinson lacht hartelijk.
Een week later stuurt hij me een tekst 'Evolution of Consciousness', en 
legt mij de Fermi-paradox uit. Enrico Fermi’s vraag: “Where is everybody?” 
oftewel 'als we niet alleen in het heelal zijn, waar zijn dan de anderen?' 
prikkelt hem om over evolutie van het bewustzijn na te denken. Helaas, de 
lezingcyclus begint weer.

Lowry Burgess, een beroemde Amerikaanse kunstenaar/ professor van de 
Carnegie Mellon Universiteit vertelt over ruimte-ervaringen van 
kosmonauten. In teksten beschrijven zij een transcendente toestand: 
opvallend is dat astronauten het woord 'Truth ' (waarheid) vaak noteren. 
Burgess trekt paralellen met cyberspace en zero gravity omdat hij probeert 
uit te leggen wat gewichtsloosheid voor effect heeft op de geest. Om wat te 
noemen: lineair denken werkt voor een deel niet meer, want wat is -neem 
objecten in gewichtsloze toestand- de eerste, tweede, derde nog zonder de 
ordening van zwaartekracht? De perceptie van het begrip 'buiten' en 
'binnen' verandert volgens Burgess. Kunstenares Lorelie Lisowsky vertelt 
dat ze in gewichtsloze toestand tot haar eigen verbazing plotsklaps een 
student zoende, en een extreem gevoel van samenhorigheid onderging met een 
ieder die haar omringde.
Zonder begrip van boven en onder, wilde zij iedereen zoenen, zonder getal. 
Bovendien prefereerde ze na gewichtsloosheid ronde voorwerpen boven 
vierkante. Ik vraag mij direct af wat langdurig verblijf in de ruimte zal 
doen met druk in de hersenen, vloeistoffen, verbindingen, synapsen. En stel 
me voor me wat dat zou kunnen betekenen voor onze verbeelding: nieuwe 
architectuur, gebruiksvoorwerpen, taal…

Mijn generatie is doordrongen met fantasieën over het heelal door 
televisieseries als Star Trek, films als Men in black, Minority Report, ET, 
boeken van Neal Stephenson, William Gibson, Michael Crichton. Ruimtekunst 
is een heel ruim begrip leer ik, educatieve projecten vallen hieronder maar 
ook vormen van Science Fiction. Er zijn een heleboel verschillende clubs. 
Maar een gemeenschap is het, immers krijg maar eens iets gerealiseerd van 
je ideeën. Voor sommige projecten moet je mensen bij de NASA kennen, 
bovendien wordt er hard gewerkt aan artist in residence plaatsen in 
samenwerking met laboratoria.
Dan Goods is een jonge kunstenaar die nauw met wetenschappers samenwerkt. 
Zijn taak is 'onconventionele manieren van communicatie te ontwikkelen voor 
JPL'. (Jet Propulsion Lab van NASA). Eerst maar een voorbeeld van zijn 
werk. Het observeerbare universum bestaat uit 200 biljoen melkwegen. JPL 
hoopt daarbinnen een planeet te vinden die op de aarde lijkt! Als één 
korrel zand ons universum zou voorstellen, moet je 7 woonkamers tot de nok 
vol zand storten. Elke zandkorrel stelt dan een melkwegstelsel voor, elk 
met 200 tot 400 biljoen sterren. Door het sculptuur van Goods, zalen vol 
zandbergen, realiseer je je hoe groot het heelal is en hoe weinig we kunnen 
bekijken. Hij illustreert dat met een plexiglas buis midden in deze immense 
zandbak, met daarin één zandkorrel: ons melkwegstelsel. In die ene 
zandkorrel is een gat geboord op microniveau. Wat stelt dat gaatje voor: 
het gebied dat we -tot nog toe- in staat zijn te onderzoeken. Daarin zijn 
trouwens al meer dan 100 planeten gevonden die op de aarde lijken. Dat 
blijft me bij. Net als de discussie over de onzinnigheid van bemande 
ruimtevaart, immers ook robots kunnen researchwerk doen. Ook is men 
kritisch over ruimtesculpturen, sommige plannen worden gezien als 
vervuiling, ruimteafval. De intense workshop heeft in ieder geval mijn 
hoofd doen zweven. En daar gaat het om in de ruimte kunst. Kop boven de wolken.

7th Space & Arts workshop
http://www.congrex.nl/04c20/
Ruimtekunst website geïnitieerd door Arthur Woods en OURS
www.arsastronautica.com
Dan Goods:
http://quad.bic.caltech.edu/~dangoods/portfolio
Honor Hagar
http://frequencyclock.montevideo.nl/pMachineFree2.2.1/weblog.php?id=C0_4_1
Dragan Zivadinov NOORDUNG:
http://www.nskstate.com/athens/noordung/noordung-benson.asp
Europese Ruimte kunst: Arts Catalyst
http://www.artscatalyst.org/

______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).