nettime-nl: digitaal suburbia

[lenny@Desk.nl (Lennaart van Oldenborgh)]

TER INTRODUCTIE

stuur ik hierbij een artikel dat ik ruim 2 jaar geleden schreef (voor
input/output) naar aanleiding van de uitzendingen van SMART TV en de
oprichting van de Digitale Stad in het voorjaar van 1994.  De feiten zijn
natuurlijk ruim achterhaald, maar de commercialisering/
compartmentalisering van cyberspace, volgens de centrale prognose, heeft
zich in ieder geval op het internet intussen grotendeels voltrokken.  Of
niet?  Hoe groot is het aandeel van de commercie in het internet, en
hoeveel invloed heeft het?

__________________________________

VERVREEMDING EN SLEUR IN DIGITAAL SUBURBIA

De technologie van interactieve, multi-media communicatie netwerken is al
bijna onontkoombaar geworden in ons medialandschap.  CNN's Future Watch
gaat haast nergens anders meer over, bijna iedere talkshow heeft al eens
een expert gehad die kan verhalen van de technische ontwikkelingen die het
dagelijkse leven in de volgende eeuw gaan bepalen, het zakelijk nieuws
houdt ons op de hoogte van de laatste fusies in nieuwe
telecom-multinationals....

Multinationals in media, uitgeverij en telecommunicaties worden
samengevoegd om mee te kunnen tellen in de grootste investerings-race van
onze tijd.  De investeringen zijn gigantisch, en het financieel
noodzakelijke dividend zal veilig gesteld moeten worden door een voldoende
hoeveelheid 'hype'.  Er zijn vooralsnog weinig garanties dat publieke
belangen voldoende beschermd zullen worden in de commercialisering van
cyberspace.

DIGITALE STAD

Initiatieven om op te komen voor algemene toegang tot, en vrijheid van
meningsuiting in de netwerken zijn er natuurlijk al, en hebben zelfs al
aardige voet aan de grond in de politieke wereld.  In Washington hebben 70
instellingen (waaronder de National Alliance for Media Arts and Culture, of
NAMAC) de Telecommunications Policy Roundtable gevormd, die actief opkomt
voor de publieke belangen in wetgeving rond telematica.  In Nederland
hebben we de Hacktic organisatie, die, samen met cultureel centrum de
Balie, de Digitale Stad als openbaar toegankelijk netwerk heeft opgezet.

Op lokaal niveau is de Digitale Stad het meest vooruitstrevende experiment
op weg naar de digitale netwerken van de toekomst.  Dit is bemoedigend,
gezien het feit dat het een initiatief is dat de nadruk legt op
toegankelijkheid en participatie.  SMART TV is de lokale televisie spin-off
van de Digitale Stad, en heeft een serie live uitzendingen georganiseerd op
de Amsterdamse kabel, waarin het idee van interactieve televisie wordt
onderzocht.

EUFORIE

Op 26 februari presenteerde SMART TV een 6 uur durende live uitzending
vanuit het Stedelijk Museum Bureau Amsterdam, ingaand op de betekenis van
telematica voor de beeldende kunst.  Hoewel de gasten en onderwerpen goed
gekozen waren, werd ik al gauw een beetje moe van de discussies; moe van de
demonstraties, van de voorspellingen en de experimenten....  Wat ging er
mis?  Om te zeggen dat de programmamakers in hun opzet hadden gefaald is te
gemakkelijk.  Misschien heb ik een verzadigingspunt bereikt in mijn
bereidheid om me een radicaal veranderde toekomst voor te stellen; of
misschien mis ik het geduld om de demonstraties van natuurlijk nog
rudimentaire interactieve televisie uit te zitten....

In ieder geval werd het idee dat deze ontwikkelingen ons leven radicaal
gaan veranderen algemeen aanvaard, en leek een soort neo-McLuhanistisch
geloof in de emanticipatoire macht van de technologie ook gangbaar te zijn
onder de aanwezigen uit de kunst en media.  Zonder nu direct McLuhan aan te
vallen (hoewel ik geschoold ben in een tijd dat McLuhan werd gelijkgesteld
aan naief technologisch utopisme is het me niet ontgaan dat zijn ideeen
over massa-participatie door technologie heel wat toepasselijker zijn op de
huidige ontwikkelingen dan die in zijn eigen tijd, de tijd van
gecentraliseerde televisiezenders) sta ik vooral sceptisch tegenover dit
klaarblijkelijke optimisme over de ontwikkeling van de techniek.  Dit
optimisme zou gezien kunnen worden als een weerspiegeling van de algemenere
sfeer van euforie die uitgedragen wordt door, onder andere, het Amerikaans
vice-presidentschap, en die zonder twijfel wordt ondersteund door
aanzienlijke commerciele belangen.  Vernieuwing is tenslotte een van de
basispricipes van de vrije markteconomie. Binnen de mediakunst zou het
optimisme echter eerder verklaard worden door een geloof dat in de Terra
Incognita (zonder terra) van de 'cyberspace' de anarchistische vrijheid van
de 'hackers' nog onaangetast is, en zal blijven.

NETTE PAKKETJES

Deze laatste stelling moet met een gezonde dosis wantrouwen worden bezien.
Het is een mythe dat individuele vindingrijkheid de commercialisering van
de techniek aanzienlijk zal kunnen beinvloeden, en kunstenaars kunnen maar
al te gemakkelijk gebruikt worden voor marketing doeleinden door de nieuwe
multinationals.  Met betrekking tot televisie heeft McLuhan indertijd de
macht van de commerciele belangen, en de plooibaarheid van het medium om
aan deze belangen tegemoet te komen, ernstig onderschat.  Kijkdoelgroepen
werden geisoleerd en als nette pakketjes consumenten aan de reclamewereld
verkocht.  'Pay-per-view' televisie, waarbij een video kan worden 'gehuurd'
en afgespeeld via een interactieve kabelverbinding, is een voorbeeld van de
manier waarop het commerciele rendement van de netwerken zal worden
veiliggesteld.  Hier is in Californie al een uitgebreid experiment mee
uitgevoerd.

Een heel ander precedent komt van de FBI, die al geruime tijd met
softwarematige 'filters' het Internet op subversieve inhoud afzoekt, en
die, volgens bronnen van het New Yorkse weekblad The Village Voice, ernaar
streeft om alle digitale centrales in de VS van speciaal ontwikkelde
afluister-apparatuur te voorzien.  Dit soort technologie stelt
kabelexploitanten in staat het kijkgedrag van individuele gebruikers tot op
de minuut te analyseren, zodat nog nauwer omschreven doelgroepen aan
geinteresseerden kunnen worden verkocht.  Ook ben ik bang dat
voorspellingen van een ongeremde digitale reproductie van informatie,
inhakend op ideeen over 'het verdwijnend onderscheid tussen producent en
gebruiker', vrij snel naar de marges van het technisch utopisme verwezen
zullen worden.  Encodering is een  manier waarop digitale informatie al
beveiligd wordt, en ik geloof zeker dat er methoden zijn om informatie van
'bugs' te voorzien die het gebruik van die informatie traceren en
rapporteren.  'User accounts' kunnen dan gedebeteerd worden met alle
copyrights kosten die dit gebruik met zich meebrengen.  De macht zal zich
naar de economische realiteit schikken: geld is bandbreedte.

SUBURBIA

Over de overvloed van connecties in de netwerken hangt de schaduw van de
fysieke isolatie van de computerverslaafde, gekluisterd aan zijn of haar
terminal.  Je hoeft geen Anthony Burgess te zijn om de mogelijkheden van
een verdovingsmiddel van de toekomst te zien; een super-distributie-machine
die op maat gesneden entertainment verstrekt aan steeds verder versnipperde
doelgroepen.  De visie van een dergelijk netwerk heeft zijn fysieke
analogie in het wegennetwerk van suburbia; een andere dimensie waarin een
architectonisch utopisme in combinatie met commerciele versnippering een
wereld van kitsch en betonnen monsters heeft veroorzaakt.  De hype over
ongekende mogelijkheden voor 'communicatie' versluieren het feit dat de
toepassingen die momenteel ontwikkeld worden eerder gaan over consumptie
dan communicatie.

De bestaande hype heeft natuurlijk een hoop te maken met marketing.  Maar
we moeten ons er wel mee bemoeien, al is het maar om niet achter te blijven
bij de sociale realiteit die de netwerken zullen scheppen, en
buitengesloten te worden van de plaats waar nieuwe economische en politieke
machtsspelletjes zullen worden gespeeld.  Ook na de regulering en
institutionalisering van de netwerken zullen zich nieuwe marges gaan
aftekenen, plaatsen die dan misschien nostalgische herinneringen oproepen
aan de begindagen van de hackers.  En in ieder geval moeten we ons bewust
blijven dat 'communicatie' meer betekent dan simpelweg een signaal door een
glasvezel.

Lennaart van Oldenborgh, 1994
(lenny@desk.nl)

--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.v2.nl/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.


--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.v2.nl/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.