nettime-nl: Project Gutenberg en de vrijheid van informatie

[Marie-Jose Klaver <klaver@dds.nl>]

Project Gutenberg en de vrijheid van informatie

MARIE-JOSÉ KLAVER

In 1971 vatte de Amerikaanse wetenschapper Michael Hart het plan op om een
elektronische bibliotheek aan te leggen. Aanleiding voor dit idee dat zou
uitgroeien tot een levenswerk was een account op het computersysteem van de
universiteit van Illinois dat hij kreeg. Na ongeveer twee uur op dit
systeem te hebben doorgebracht, realiseerde hij zich dat de kracht van
computers schuilt in hun vermogen om gegevens op te slaan, te kopieren en …
zoeken. Het Project Gutenberg was geboren.
De eerste tekst die Hart, de zoon van twee hoogleraren die tijdens de
Tweede Wereldoorlog als code breakers voor het Amerikaanse ministerie van
Defensie werkten,  verspreidde via een computernetwerk was de Amerikaanse
Onafhankelijkheidsverklaring. 
Sinds het ontstaan van het Internet is Hart niet meer afhankelijk van
gesloten netwerken om zijn droom van een digitale bibliotheek te
verwezenlijken. Met behulp van ongeveer duizend vrijwilligers, een paar
gedoneerde computers en een scanner digitaliseert Hart het werk van Charles
Dickens, Franz Kafka, Virginia Woolf, Dante en andere schrijvers wier werk
vrij van auteursrechten is. Ook naslagwerken als Webster's Dictionary en
het World Fact Book van de CIA zijn via een van de vele sites van het
Project Gutenberg in de Verenigde Staten, Azië en Europa te raadplegen.
Sinds 1988 is Hart erin geslaagd ongeveer elfhonderd boeken op Internet te
zetten. De eerste boeken van de Gutenberg-bibliotheek heeft hij met de hand
ingetypt. Over de 26.000 woorden van Alice in Wonderland deed hij een hele
week. Alle teksten verschijnen in het zogenaamde ASCII-formaat (American
Standard Code for Information Interchange) dat elke tekstverwerker kan
lezen. "Welcome to the World of Plain Vanilla Electronic Texts. Readable By
Both Humans and Computers," staat er boven elke tekst. Voordat een boek op
Internet wordt gezet, wordt de tekst gecontroleerd en zoekt een jurist uit
of er geen copyright claims op rusten. Enkele nog levende auteurs, onder
anderen de cyberschrijvers Brcue Sterling en Steven Levy, hebben hun werk
voor niets ter beschikking gesteld. Maandelijks wordt een lijst
gepubliceerd met de nieuwe e-teksten.
Met Project Gutenberg treedt Hart in de voetsporen van de uitvinder van de
boekdrukkunst, die hij als grondlegger van het eerste informatietijdperk
beschouwt. Het tweede informatietijdperk ontstond met de elektrische
drukpers. De kopieermachine is volgens Hart de basis voor het derde
informatietijdperk. De wereldwijde publicatiemogelijkheden van het Internet
zijn het begin van het vierde informatietijdperk.
Hart is van mening dat literaire teksten en naslagwerken die tot het
publieke domein behoren ook door iedereen te lezen moeten zijn en stelt ze
daarom gratis beschikbaar op Internet. Vanuit de hele wereld worden
dagelijks tienduizenden teksten van de FTP-sites van het Project Gutenberg
gedownload.
Harts plannen om voor het jaar 2002 tienduizend werken uit de
wereldliteratuur en de belangrijkste woordenboeken en encyclopedieën online
te brengen, dreigen te worden doorkruist door twee wetsvoorstellen die
vorige maand in het Amerikaanse Congres zijn gepresenteerd.
Het ene voorstel behelst een herziening van de auteurswet. Alle nu geldende
auteursrechten worden volgens dit voorstel met twintig jaar verlengd.
Het tweede wetsvoorstel geeft bedrijven die in databanken doen het recht om
informatie uit het publieke domein te verwijderen.
Volgens de huidige Amerikaanse auteurswet rust er tot 50 jaar na de dood
van een schrijver copyright op zijn werk. De nieuwe wet stelt voor om alle
bestaande auteursrechten met 20 jaar te verlengen. Dat betekent dat
allerlei belangrijke literaire werken pas na lange tijd voor het publieke
domein beschikbaar komen.
Het publieke domein zou zelfs kleiner kunnen worden als uitgevers en
database bedrijven alsnog rechten op teksten krijgen die nu gratis
geraadpleegd en gekopieerd mogen worden, zoals een tweede wet wil die
binnenkort door het Congres wordt hehandeld. Voor een uitgever als Reed
Elsevier/Wolters Kluwer die een groot deel van de publicaties van
wetsteksten en vonnissen voor zijn rekening neemt, zou zo'n wet een
goudmijn betekenen.
Volgens Hart werd ook tijdens de eerdere drie informatietijdperken de vrije
stroom van informatie aan banden gelegd door copy right regelingen. Als de
wetsvoorstellen worden aangenomen dreigt er in het Internettijdperk een
tweedeling te onstaan in een minderheid die veel geld verdient aan
informatie die voor iedereen gratis toegankelijk zou moeten zijn en een
grote groep die om financiele redenen niet meer in staat is om zich te
informeren. De hoeveelheid informatie in de wereld verdubbelt elke twee
jaar. Door de verlenging van copy right aanspraken en het verkwanselen van
overheidsinformatie aan uitgevers komt steeds minder van die informatie in
het publieke domein terecht.

Project Gutenberg 
http://promo.net/pg

Informatie over de copyright extension bill
http://www.public.asu.edu/~dkarjala

Meer over de database protection bill 
http://www.essential.org/listproc/upd-discuss/msg00599.html

U.S. Copyright Office Report on Legal Protection for Databases  (Augustus
1997) 
http://lcweb.loc.gov/copyright/more.html#rpt





--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.factory.org/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.